१. पिझिचील (Pizichil)
ही अत्यंत सुखदायी प्रक्रिया आहे जी स्नेहन (Oleation) आणि स्वेदन (Sudation/Perspiration) या दोन्हींचा लाभ देते. गरम औषधी तेलाचा (Medicated Oil) सतत व एकसमान प्रवाह शरीरावर ओतला जातो, त्यासोबत सौम्य मसाज केला जातो. यामुळे शरीर झाकलं जातं, घाम येतो आणि जमा झालेले आम (Toxins) शिथिल होतात.

प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर रुग्णाला कापसाच्या चादरीत/ब्लँकेटमध्ये झाकून काही मिनिटं विश्रांती दिली जाते, नंतर गरम पाण्याने अंघोळ घ्यावी लागते. शेवटी डोक्यावर रसनादी चूर्ण (Rasnadi Churna) लावलं जातं जे वात व कफ संतुलित करतं.
👉 उपचार उपयोगी आहे: कोरोनरी आर्टरी डिसीज, उच्च रक्तदाब, न्युरॉलॉजिकल विकार.

२. उरोवस्ती (Urovasthi)
छातीवर डाळीच्या पीठाने छोटासा चौकट बनवून त्यात गरम औषधी तेल भरलं जातं. हे ३०–४० मिनिटं तिथे ठेवलं जातं आणि मग काढलं जातं.

यामुळे स्नायू, मज्जातंतू व रक्तसंचार सुधारतो.

👉 उपचार उपयोगी आहे: हृदयविकार, छातीतील वेदना, श्वसन आजार

३. शिरोवस्ती (Sirovasthi)
उरोवस्तीप्रमाणेच पण डोक्यावर केली जाणारी चिकित्सा. डोक्यावर तयार केलेल्या पिठाच्या चौकटीत औषधी तेल ठेवले जाते.

यानंतर मान–खांद्याला मसाज दिला जातो आणि डोक्यावर रसनादी चूर्ण घातलं जातं.

👉 उपचार उपयोगी आहे: निद्रानाश, हायपरटेन्शन, न्युरॉलॉजिकल आजार.

४. शिरोधारा (Shirodhara)
‘शिरो’ म्हणजे डोकं आणि ‘धारा’ म्हणजे प्रवाह. या प्रक्रियेत सतत आणि समान प्रवाहाने गरम औषधी तेल किंवा औषधी द्रव कपाळावर ओतला जातो. ही प्रक्रिया वैयक्तिक प्रकृतीनुसार ५–२१ दिवस केली जाते.

👉 उपचार उपयोगी आहे: Anxiety (चिंता), Insomnia (निद्रानाश), Headache (डोकेदुखी), Psychological Disorders, Hypertension.

५. शिरोपीचू (Shiropichu)
गरम औषधी तेलात भिजवलेला कापूस/पट्टी डोक्यावर ठराविक वेळ ठेवली जाते. नंतर हलका डोके–मान मसाज होतो. काही तास विश्रांतीनंतर गरम पाण्याने अंघोळ केली जाते. डोक्यावर रसनादी चूर्ण लावलं जातं.

👉 उपचार उपयोगी आहे: Neurological व Psychosomatic विकार, Hypertension.

६. अभ्यंग (Abhyanga)
हे म्हणजे संपूर्ण शरीराला औषधी तेलाने केलेला पारंपरिक मसाज. योग्य स्ट्रोक्स आणि दाब वापरले जातात.

👉 रक्ताभिसरण सुधारतो, कोरोनरी रक्तवाहिन्या उघडतात आणि हृदयाला रक्तपुरवठा सुधारतो.

७. विरेचन (Virechana)
हा पंचकर्मातील मुख्य उपचार आहे. गुदमार्गाद्वारे औषधांनी पित्त दोष (Pitta Dosha) शरीराबाहेर काढला जातो.

पूर्वतयारीमध्ये दीपन-पाचन औषधे, स्नेहन (Oleation) व स्वेदन (Sweating Therapy) केली जाते.

👉 यामुळे वजन कमी होतं, मेटाबॉलिझम सुधारतो, रक्तवाहिन्यांची लवचिकता वाढते. हृदयाला चांगला रक्तपुरवठा होतो. तसंच तणाव व उच्च रक्तदाबही कमी होतो.

८.वस्ती(Vasti)
वस्ती हा पंचकर्मामधील आणखी एक मुख्य उपचार आहे. यात औषधी तेल/काढा एनिमा (Enema) स्वरूपात गुदमार्गातून दिला जातो.

👉 यामुळे वात दोष (Vata Dosha) संतुलित होतो आणि हृदयविकार तसेच मज्जासंस्थेशी संबंधित विकार सुधारतात.

वेगवेगळ्या व्यक्तींसाठी वेगवेगळे उपचार

एकासाठी काय योग्य आहे ते दुसऱ्यासाठी हानिकारक असू शकते, म्हणूनच पंचकर्मातील उपचार पर्याय नेहमीच प्रत्येक व्यक्तीसाठी वैयक्तिकृत केले जातात आणि औषधे, तेलांचा प्रकार आणि उपचारांचे प्रकार नेहमीच नाडी परीक्षेसारख्या निदान पद्धतींद्वारे व्यक्तीच्या शरीराच्या आणि आरोग्याच्या स्थितीचे विश्लेषण आणि समजून घेतल्यानंतर ठरवले जातात. जुन्या काळातील पंचकर्म उपचार हे व्यक्तींमधील अद्वितीय शारीरिक आणि मानसिक संवैधानिक फरक लक्षात घेऊन डिझाइन केले जातात.

मधुमेह मेल्तिस ही अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये रक्तातील साखर (glucose) पातळी जास्त असते. आपण जे अन्न खातो ते ग्लुकोजमध्ये रूपांतरित होते आणि ते उर्जेचा स्रोत म्हणून वापरले जाते. हे स्वादुपिंडातून बाहेर पडणाऱ्या संप्रेरका इन्सुलिनद्वारे केले जाते. इन्सुलिन रक्तातील ग्लुकोजची पातळी राखते; अन्यथा त्या पातळीत वाढ हायपरग्लायसेमिया(Hyperglycaemia) किंवा घट हायपोग्लायसेमिया (Hypoglycaemia) व्यक्तीला आरोग्य समस्या निर्माण करू शकते. काही चयापचय विकारांमुळे, शरीर पुरेसे प्रमाणात इन्सुलिन तयार करत नाही (Type 1 Diabetes) किंवा शरीर इन्सुलिनला प्रतिसाद देत नाही आणि त्याला प्रतिरोधक बनते ( (Type 2 Diabetes)). मधुमेहाची लक्षणे म्हणजे वारंवार लघवी होणे(Frequent urination), वजन कमी होणे/वाढणे, जास्त तहान लागणे(Excessive thirst), जास्त भूक लागणे(Excessive thirst), अंधुक दृष्टी(Blurred vision), थकवा (Fatigue), न भरलेल्या जखमा (Non-healing wounds) इत्यादी. मधुमेह गर्भवती महिलांना देखील होऊ शकतो गर्भधारणेचा मधुमेह(Gestational diabetes).

मधुमेह हा एक चयापचय विकार आहे जो स्वादुपिंड पुरेसे इन्सुलिन तयार करत नाही किंवा शरीर ते तयार करत असलेल्या इन्सुलिनचा प्रभावीपणे वापर करू शकत नाही तेव्हा उद्भवतो. दीर्घकालीन उच्च रक्तातील साखरेमुळे गंभीर आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात. आयुर्वेद खराब पचन हे मधुमेहाचे मुख्य कारण मानतो. कमकुवत पचनामुळे अमा नावाचे चिकट विष तयार होते जे स्वादुपिंडाच्या पेशींमध्ये जमा होऊ शकते आणि इन्सुलिनचे उत्पादन बिघडू शकते. निरोगी चयापचय प्रणाली तयार करण्यासाठी खोलवर बसलेल्या अशुद्धता काढून टाकून आयुर्वेद मधुमेहाच्या मूळ कारणाचा सामना करतो. आमचे डिटॉक्सिफिकेशन उपचार रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करण्यास, पचन सुधारण्यास आणि संपूर्ण शरीरक्रियाविज्ञानात ऊतींचे पुनरुज्जीवन करण्यास मदत करतात. आमच्या उपचारांसोबतच, इन्सुलिनच्या उत्पादनास समर्थन देण्यासाठी आणि संतुलित कार्य पुनर्संचयित करण्यासाठी आहार आणि जीवनशैलीतील बदलांची देखील शिफारस केली जाते.

आमच्या आयुर्वेदिक मधुमेह कार्यक्रमाच्या परिणामी अनेक रुग्णांनी त्यांच्या रक्तातील साखरेची पातळी व्यवस्थापित करण्यात यश मिळवल्याचे नोंदवले आहे.

मधुमेह फक्त औषध घेऊन उपचार करता येत नाही. त्यासाठी जीवनशैलीत बदल, निरोगी आहार, शारीरिक व्यायाम इत्यादी आवश्यक आहेत. अशा ठिकाणी कसे राहायचे जे तुम्हाला पूर्णपणे ताजेतवाने वातावरणात आणते, सर्वोत्तम आयुर्वेदिक उपचारांसह योग व्यायाम प्रदान करते जे केवळ रोगच नाही तर तुमचे मन आणि आत्मा देखील बरे करते आणि तुम्हाला संपूर्णपणे पुनरुज्जीवित करते? योग, योग्य आहार, नैसर्गिक वातावरण हे मधुमेह बरा करण्यासाठी महत्त्वाचे घटक आहेत.